حق اختراع عبارت از حق انحصاری استفاده از اختراع به مدت محدودی است که مخترع به واسطه تلاش و فعالیت خود ایجاد و به ثبت رسانده است. بدیهی است چنانچه مخترع بخواهد از حق مزبور استفاده انحصاری نماید باید اختراع خود را به ثبت برساند. ماده 26 قانون ثبت علائم و اختراعات ایران در این خصوص مقرر می دارد : " هر قسم اکتشاف و اختراع جدید در شعب مختلفه صنعتی یا فلاحتی به کاشف یا مخترع آن حق انحصاری می دهد که بر طبق شرایط و در مدت مقرره در این قانون از اکتشاف یا اختراع خود استفاده نماید ،مشروط بر اینکه اختراع یا اکتشاف مزبور مطابق مقررات این قانون در اداره ثبت اسناد تهران به ثبت رسیده باشد. " ماده 27 نیز مواردی که به عنوان اختراع شناخته می شوند را برشمرده است : " هر کس مدعی یکی از امور ذیل باشد می تواند تقاضای ثبت نماید :

1. ابداع هر محصول صنعتی جدید
2. کشف هر وسیله جدید یا اعمال وسایل موجوده به طریق جدید برای تحصیل یک نتیجه یا محصول صنعتی یا فلاحتی.

با توجه به اینکه روش ثبت اختراع و اکتشاف در کشور ما روش اعلامی است و ثبت آن مطابق ماده 29 از کسی که ابتداً تقاضای ثبت اختراع به نام خود را بنماید پذیرفته می شود ، ماده 36 قانون مقرر می دارد : " ورقه اختراع به هیچ وجه برای قابل استفاده بودن و یا جدید بودن و یا حقیقی بودن اختراع سندیت ندارد و همچنین ورقه مزبور به هیچ وجه دلالت بر این نمی کند که تقاضا کننده یا موکل او مخترع واقعی می باشد و یا شرح اختراع یا نقشه های آن صحیح است و اشخاص ذینفع می توانند نسبت به موارد مزبوره در محکمه ابتدایی تهران اقامه دعوی کرده خلاف آن را ثابت نمایند. "

ثبت اختراع در اداره ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی تهران انجام می گیرد و مخترع باید تقاضای ثبت را مطابق اظهارنامه ای که وسیله اداره ثبت شرکتها تهیه و در اختیار متقاضی قرار می دهند تنظیم و امضاء نموده و به اداره ثبت تسلیم نماید.

اظهارنامه ثبت اختراع

اظهارنامه که به موجب ماده 22 آیین نامه اجرای قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات ، برای ثبت اختراع داده می شود باید به فارسی تنظیم شده دارای تاریخ و امضاء بوده و حاوی نکات ذیل باشد :

• اسم و شغل و اقامتگاه و تابعیت درخواست کننده
• اسم و اقامتگاه وکیل او در تهران در صورتیکه اظهارنامه توسط وکیل داده شده باشد.
• موضوع اختراع به طور خلاصه و روشن
• مدتی که درخواست کننده می خواهد در حدود ماده 33 قانون ثبت علائم و اختراعات برای اعتبار ورقه اختراع تخصیص دهد بدون هیچ شرط و قید.
• تاریخ و محل صدور و شماره ورقه اختراع در خارج در صورتی که برای اختراع در خارج ایران ورقه صادر شده باشد.
• اقامتگاهی که درخواست کننده در تهران انتخاب می نماید.
• اسم و اقامتگاه شخص یا اشخاصی که مقیم در ایران بوده و برای دریافت کلیه ابلاغات مربوط به اختراعی که درخواست ثبت آن می شود صلاحیت داشته باشند.

تبصره –در اظهارنامه ممکن است نام و نشانی درخواست کننده موضوع اختراع ، نام کشوری که قبلاً اختراع در آنجا به ثبت رسیده است و تاریخ و شماره ثبت در خارجه به زبان فرانسه یا انگلیسی نوشته شود.

اظهارنامه باید دارای ضمائم ذیل باشد :

• توصیف مشروح اختراع و یا وسیله جدیدی که برای آن تقاضای ورقه اختراع می شود در سه نسخه.
• نقشه هایی که برای فهم توصیف مزبور لازم می باشد در سه نسخه.
• قبض صندوق اداره ثبت اسناد حاکی از پرداخت وجوه مذکور در ماده 32 قانون ثبت علایم تجارتی و اختراعات.
• وکالتنامه در صورتی که اظهارنامه توسط وکیل تنظیم شده باشد. (ماده 23 آیین نامه)

اظهارنامه باید به موضوع اصلی یک اختراع و موضوعات تفضیلی که مربوط همان موضوع اصلی است محدود باشد. چنانچه اختراع قبلاً در خارج به ثبت رسیده باشد درخواست کننده می تواند براساس اختراع اصلی و اختراع تکمیلی آن درخواست ورقه اختراع واحدی بنماید. (ماده 24 آیین نامه)

توصیف مشروح اختراع که مطابق ماده 24 ضمیمه اظهارنامه می شود باید به فارسی تهیه و در آخر آن خلاصه ای از اختراع و نحوه اعمال آن اضافه شود. مع ذلک اگر تنظیم آن به فارسی برای درخواست کننده میسر نباشد می تواند توصیف کامل را به فرانسه یا انگلیسی و خلاصه آن را به فارسی ضمیمه نماید.

توصیف مزبور به هر زبانی که باشد باید به صورت خوانا و به نحوی باشد که اشخاص با اطلاع بتوانند از مطالعه آن موضوع و تازگی آن را درک کنند و تراشیدن و پاک کردن و بین السطور نوشتن ممنوع است. روی کلمات زیادی باید خط کشیده شده و در آخر معین و امضاء شود. صفحات رونوشن نیز باید به امضاء درخواست کننده یا وکیل او برسد. (مواد 25 و 26 آیین نامه)

توصیف اختراع و نقشه آن باید روی کاغذی که سی و چهار سانتی متر طول و بیست و چهار سانتی متر عرض داشته باشد نوشته شده و فقط در روی یک طرف کاغذ تهیه شود به نحوی که پشت صفحه سفید بماند. صفحات توصیف باید شماره مسلسل داشته و به یکدیگر با قیطان یا منگنه ماصق شود. نقشه ها باید روی کاغذ نقشه تهیه و دارای شماره ترتیبی باشد.( ماده 27 آیین نامه)

شعبه ثبت علایم و اختراعات پس از دریافت اظهارنامه صحت تشریفات مقدماتی آن را مورد رسیدگی قرار داده پس از وارد نمودن اظهارنامه در دفتر درخواست های وارد نسخه دوم آن را که دارای همان مشخصات نسخه اصلی است پس از امضاء و مهر اداره ثبت با قید تاریخ ، ساعت ، روز ، ماه و سال وصول آن با تمام حروف به درخواست کننده مستردد خواهد کرد. (ماده 28 آیین نامه)

از تاریخ وصول اظهارنامه به دفتر متصدی شعبه اختراعات در ظرف 15 روز اظهارنامه و ضمائم آن را از لحاظ تطبیق با مقررات قانون و مواد آیین نامه حاضر مورد مطالعه قرار می دهد و در صورتی که نواقصی در اظهار نامه یا ضمائم دیده شود مراتب را کتباً به درخواست کننده اطلاع داده و ضمناً مهلتی در حدود دو ماه اگردرخواست کننده ساکن ایران باشد و یا شش ماه اگر ساکن خارجه باشدجهت رفع نواقص مزبور تعیین خواهد کرد. در صورت عذر موجه شعبه ثبت علایم و اختراعات مهلت مذکور را فقط برای یک بار تمدید می نماید.

چنانچه درخواست کننده در ظرف مهلت مقرر نواقص مزبور را رفع ننماید یا اظهارنامه با مقررات قانون منطبق نباشد شعبه ثبت علائم و اختراعات ، اظهارنامه ناقص را با ذکر دلیل رد نموده مراتب را کتباً به درخواست کننده ابلاغ خواهد نمود.

درخواست کننده می تواند نسبت به رد اظهارنامه با رعایت مهلت مقرره در قانون به دادگاه شهرستان اعتراض نماید. (ماده 29 آیین نامه)

1-2- دفتر ثبت اختراع

ماده 30 آیین نامه ثبت علایم و اختراعات مقرر می دارد در صورتی که اظهارنامه صحیح و قانونی تشخیص داده شود اختراع در دفتر مخصوصی با قید مراتب زیر به ثبت خواهد رسید :

1. شماره ثبت
2. شماره دفتر اظهارنامه
3. تاریخ وصول اظهارنامه با تعیین ساعت ، روز ، ماه و سال
4. نام و نشانی کامل تسلیم اظهار نامه
5. نام و نشانی وکیل درخواست کننده اختراع اگر اختراع توسط وکیل درخواست ثبت شده باشد.
6. موضوع اختراع
7. مدت اعتبار ورقه اختراع
8. شماره ثبت و مدت اعتبار ورقه اختراع در خارجه
9. تاریخ ثبت اختراع
10. امضاء رئیس شعبه ثبت علائم تجاری و اختراعات
11. امضار درخواست کننده ثبت اختراع یا نماینده او

در دفتر ثبت اختراع برای هر اختراع دو صفحه سفید تخصیص داده خواهد شد. هر تغییر و تکمیلی نسبت به موضوع اختراع و همچنین کلیه نقل و انتقالاتی که کلاً و یا جزئاً نسبت به اختراع واقع می شود باید در صفحات مزبور ثبت گردد.

پس از اختراع ورقه اختراع (گواهی ثبت اختراع) به منظور استفاده از مزایای قانونی آن به مخترع و یا وکیل قانونی وی داده می شود و به موجب ماده 31 آیین نامه ورقه مزبور باید شامل نکات زیر باشد :

1. شماره ثبت اختراع
2. تاریخ ثبت اختراع
3. شماره دفتر اظهارنامه
4. موضوع اختراع
5. تاریخ تسلیم اظهارنامه
6. نام و نشانی کامل صاحب اختراع یا وکیل او
7. نشانی صاحب اختراع در ایران
8. مدت اعتبار ورقه اختراع
9. شماره ثبت و مدت اعتبار اختراع در خارجه
10. امضای رئیس شعبه ثبت علائم تجاری و اختراعات
11. امضای مدیرکل ثبت
12. شماره و تاریخ صدور ورقه اختراع

یک نسخه از توصیف اختراع و خلاصه آن و نقشه ها بوسیله قیطان یا منگنه به ورقه اختراع ملصق و مهر می شود.

در ظرف سی روز پس از ثبت  هر اختراع اداره مربوطه ثبت ، آگهی که شامل مراتب زیر است منتشر خواهد نمود :

1. شماره ثبت اختراع
2. مدت اعتبار ورقه اختراع
3. نام صاحب اختراع و نشانی کامل او
4. موضوع اختراع

آگهی مزبور به امضای رئیس شعبه ثبت علائم تجاری و اختراعات در روزناه رسمی کشور منتشر خواهد شد.

مدت اعتبار ورقه اختراع به تقاضای مخترع 5 یا 10 یا 15 و یا 20 سال خواهد ود. مدت مزبور باید صراحتاً در ورقه اختراع قید شود و مخترع و یا قائم مقام قانونی او در مدت مزکور حق انحصاری ساخت یا فروش یا اعمال و یا استفاده از اختراع خود را خواهد داشت. مدت اعتبار ورقه اختراع از تاریخ تسلیم اظهارنامه محاسبه می گردد. (ماده 33 قانون و 33 آیین نامه)

1-3- طرح دعوی نسبت به ثبت اختراع

ورقه اختراع گواهی ثبت اختراع بوده و مطابق ماده 36 قانون ثبت علائم و اختراعات به هیچ وجه برای قابل استفاده بودن اختراع سندیت ندارد و همچنین ورقه اختراع به هیچ وجه دلالت بر این نمی کند که تقاضا کننده یا موکل او مخترع واقعی می باشد و یا شرح اختراع و نقشه های آن صحیح است و اشخاص ذینفع می توانند نسبت به موارد مزبوره در محکمه ابتدائی تهران اقامه دعوی کرده و خلاف آن را اثبات نماید.

ماده 37 قانون مزبور مقرر می دارد : " در موارد ذیل هر ذینفعی می تواند به محکمه ابتدایی تهران وجوع کرده و تقاضای صدور حکم بطلان مرقه اختراع را بنماید :

1. وقتی که اختراع ، اختراع جدید نیست.
2. وقتی که درقه اختراع مخالف مقررات ماده 28 صادر شده باشد.
3. وقتی که اختراع مربوط به طریقه های علمی صرف بوده و عملاً قابل استفاده صنعتی یا فلاحتی نباشد.
4. وقتی که پنج سال از تاریخ صدور ورقه اختراع گذشته و اختراع به موقع استفاده عملی گذاشته نشده باشد.

1-4- انتقال حق اختراع بعد از ثبت

مطابق با ماده 39 قانون ثبت علایم و اختراعات : " دارنده ورقه اختراع می تواند ملکیت یا حق استفاده از موضوع اختراع خود را کلاً یا جزئاً به هر طریقی که بخواهد به دیگری منتقل نماید. هر ورقه اختراع ارثاً منتقل شده باشد مالک جدید وقتی می تواند از مزایای این قانون بهره مند شود که این انتقال را به ثبت برساند. "

هر گونه معامله راجه به اختراع باید به موجب سند رسمی به عمل آمده و در دفتر ثبت اختراعات نیز ثبت شود و الا آن معامله نسبت به اشخاص ثالث معتبر نخواهد بود. هر گاه معامله در خارج ایران واقع گردد آن معامله در ایران نسبت به اشخاص ثالث وقتی معتبر خواهد بود که در اداره ثبت اسناد تهران ثبت  شده باشد. (ماده 40 قانون)

مراجعه به کلیه اسناد و اوراق مربوط به ثبت هر اختراع پس از صدور ورقه اختراع آزاد است و هرکس می تواند از اسناد اوراق مربوط به ورقه اختراع یا معاملات راجع به آن با تأدیه حقی که به موجب نظام نامه معین خواهد شد سواد مصدق تصدیق کند. (ماده 42 قانون)

1-5- ثبت تغییرات در اختراع

تمامی تغییراتی که در اختراع یا مشخصات آن صورت می گیرد در صورتی اعتبار خواهد داشت که تغییرات مزبور به ثبت برسد.

تغییرات باید مطابق مقررات قانونی که همان مققراتی است که برای ورقه اصلی معین شده است ، با پرداخت حقوق دولتی ثبت و در روزنامه رسمی منتشر شود. ماده 35 آیین نامه ثبت علائم و اختراعات می گوید : " برای تغییر و یا تکمیل و یا اضافات مزبور ورقه اصلی صادر می گردد. ورقه اختراع تکمیلی تابع همان مقرراتی خواهد بود که برای ورقه اصلی معین شده ات ولی مدت اعتبار ورقه تکمیلی نمی تواند از مدت اعتبار ورقه اصلی تجاوز نماید. "

در صورتی که تقاضا کننده اختراع تکمیلی شخص دیگری غیر از صاحب اختراع اصلی باشد ورقه ثبت اختراع تکمیلی اجازه استفاده از اختراع اصلی را به او نمی دهد و صاحب اختراع اصلی نیز نمی تواند از اختراع تکمیلی استفاده کند مگر آنکه بین آنها تراضی بعمل آید. (ماده 37 قانون)

تغییرات مزبور به نام و نشانی و تابعیت و نماینده صاحب اختراع در ایران رسمیت نخواهد داشت مگر آنکه در ایران به ثبت برسد. ثبت تغییرات مزبور به موجب اظهارنامه رسمی به امضای صاحب اختراع یا نماینده قانون او به عمل خواهد آمد.(ماده 38 قانون)

1-6- حق الثبت اختراع

حق الثبت موضوع مواد 32 ، 34 ، 41 ، 43 قانون ثبت علائم و اختراعات مطابق مفاد بند "و" ماده 1 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین ، مصوب 28/12/73 به شرح ذیل می باشد :

1. حق الثبت اظهارنامه اختراع برای متقاضیان غیر ایرانی بدون احتساب بهای ورقه سی و پنج (35000) ریال
2. حق الثبت اختراع برای متقاضیان غیر ایرانی در ده سال اول علاوه بر حق الثبت اظهارنامه ، دویست هزار (200000) ریال
3. حق الثبت اختراع برای متقاضیان غیر ایرانی در ده ساله دوم علاوه بر حق الثبت اظهارنامه ، پانصد و پنجاه هزار (550000) ریال
4. حق الثبت معاملات و انتقالات مربوط به اختراع مطابق تعرفه حق الثبت اسناد رسمی خواهد بود.
5. ودیعه مربوطه ه دادخواست اعتراض برای غیرایرانی ها چهل هزار (40000) ریال
6. حق الثبت هر تغییر در اختراع برای غیرایرانی ها چهل و پنج هزار (45000) ریال
7. حق الثبت انتقال اختراع وسیله ارث مقطوعاً پنجاه هزار (50000)ریال

2-1- ثبت علایم تجاری

علایم تجاری را ماده 1 قانون &#